Cieleśnica - historia pałacu i moje wrażenia.

Kierunek - Cieleśnica!

Przebywając w Drażniewie, zrobiliśmy sobie wycieczkę do pałaców, których jeszcze nie widzieliśmy.
Zauroczył mnie pałac w Cieleśnicy. 

 

Widok na elewację frontową.

Przeszukałam internet by poznać jego historię. Z artykułu Antoniego Jodłowskiego dowiedziałam się, że:
W 1810 roku Dominik Radziwiłł ostatni właściciel pałacu w Białej Radziwiłłowskiej w XV w. sprzedał folwark w Cieleśnicy wraz z Klonownicą Andrzejowi Serwińskieniu.
Nowy właściciel jako jeden z nielicznych w tej okolicy, wyprzedził pozytywizm polski o dobrych lat czterdzieści. Wszystko co osiągnął zawdzięczał oszczędnemu trybowi życia, pracy i nauce. Była to posiać niezwykle barwna i ambitna.
Z relacji Józefa Łoskiego wynika, że nie mając przysłowiowego centa w kieszeni rozpoczął około 1780 roku służbę u nadwornego pisarza Michała Kazimierza Ogińskiego, ziemianina Wielkiego Księstwa Litewskiego, właściciela rozległych dóbr w Siedlcach i Słonimiu, oraz wybitnego mecenasa uzdolnionych synów zubożałej szlachty. Andrzej Serwiński pozyskał go jako mecenasa wraz z Michałem Walickim do wyjazdu do Włoch, gdzie obaj studiowali architekturę oraz mechanikę. Naukę zdobywali drogą samodzielnych studiów wybranych obiektów i zagadnień, przez co wiedza obu zdominowana była znajomością włoskiej architektury i myśli technicznej. Wtedy zmarł jego chlebodawca: Michał Kazimierz Ogiński. Z tego powodu Andrzej Serwiński przerwał edukację we Włoszech, wrócił do Polski i przejął po zmarłym spadek w wysokości 1500 dukatów w złocie. Następnie w lalach 1800-1810 przejął w dzierżawę dobra współuczestnika włoskiej podróży Michała Walickiego, byłego podstolego koronnego. W sumie przedsięwzięcia te dały mu zysk 360.000 złotych. W 1810 roku za pieniądze te nabył mocno zaniedbane i zadłużone dobra w Cieleśnicy i Klonownicy.

Po trzydziestu lalach wytężonej pracy, było to już gospodarstwo o znacznej kulturze rolnej i hodowlanej. Sam zaprojektował i wybudował w dobrach cieleśnickich browar i gorzelnię, olejarnię, cegielnię młyny i murowane zabudowania gospodarcze. Tak zmodernizowane gospodarstwo (tym razem już własne) zaczęło przynosić pierwsze dochody, które w 1830 roku powiększył o sumę 130.000 złotych pożyczki z Kredytowego Towarzystwa Ziemskiego w Warszawie. Była to pożyczka zapisana na hipotece dóbr w Cieleśnicy, której spłata ciągnęła się aż do lat 70-tych XIX wieku. Pieniądze te przeznaczył zapewne na budowę nowego pałacu wraz z oranżerią.

Rycina pałacu i oranżerii z xVII w. Widok od strony wschodniej.

 

Elewacja od tyłu (wschodnia) we wrześniu 2019

Z powodu Powstania Listopadowego odbudowę pałacu rozpoczęto nie później niż w 1832 roku, a ukończono nie później niż w 1835 roku. Według Józefa Łoskiego, który pisał swój artykuł w 1878 r. w oparciu o istniejące jeszcze wówczas archiwum cieleśnickie: Serwiński był projektantem i budowniczym własnego pałacu w Cieleśnicy. 

Oranżeria - niestety nieodnowiona.

Wersję tę za Józefem Łoskim podtrzymuje też Stanisław Loża w swojej publikacji: Architekci i budowniczowie w Polsce.oraz J. Frazik i J. Kowalczyk w Katalogu zabytków powiatu bialskiego (maszynopis) Warszawa 1956. Tego samego zdania był też autor piszący w 1982 r. pracę magisterską na temat pałacu w Cieleśnicy. Stwierdzeniom tym zdecydowanie sprzeciwił się prof. Tadeusz Stefan Jaroszewski, twierdząc.że jest rzeczą niemożliwą aby architekt-amator jakim był Andrzej Serwiński mógł być architektem-projektantem tak doskonałej klasy. [A ja uważam - że mógł. W końcu to trochę kopia pałacu włoskiego leżącego niedaleko Wenecji - willi Rotonda. Jako dowód załączam zdjęcie poniżej.]

Plan pomieszczeń na parterze ok 1922 r.

Plan willi Rotonda pod miastem Vicenza

 

W 1840 roku na dwa lala przed śmiercią. Andrzej Serwiński planował jeszcze uruchomić w Cieleśnicy hodowlę jedwabników, oraz dokończyć budowę pałacu. Nie zrealizował już tych przedsięwzięć. Zmarł bezpotomnie w 1842 roku i zgodnie z wolą pochowany został na cmentarzu rzymskokatolickim w Janowie Podlaskim, gdzie po dzień dzisiejszy znajduje się zabytkowy nagrobek w kształcie żeliwnej kapliczki z krzyżem w zwieńczeniu.

Nagrobki Piotra i Andrzeja Serwińskiego

Majątek wraz z pałacem przeszedł na własność jego bratanka Stanisława Serwińskiego który w latach 1854-1861 ufundował klasycy styczna cerkiew unicką w Klonownicy i zlecił jej budowę Janowi Alibatowi. W 1861 roku przekazał on folwark w Klonownicy na rzecz brata Piotra Serwińskiego, a pałac w Cieleśnicy wraz z częścią majątku nieletniej córce Maryli. W późniejszym czasie wyszła ona za mąż za Henryka Rużyczkę de Rosenwerth, wnosząc dobra cieleśnickie jako wiano w dom Rosenwerthów. Umierając w 1871 roku, pozostawiła po sobie syna Stanisława Rużyczkę de Rosenwerth który prawnym właścicielem pałacu i majątku został dopiero w 1919 roku.

W czasie I wojny światowej pałac spustoszył pożar. W latach 1921-1928 do restauracji siedziby zaproszony został Kazimierz Skórewicz oraz Romuald Gutt, który pracował przy renowacji cieleśnickiego pałacu w latach 1924-1925. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wymienili oni zmurszałą cegłę fundamentów na granitową kostkę i przebudowali podpiwniczenie, w którym zainstalowali kuchnię i dosyć obszerną, eliptyczną jadalnię. Ingerencja architektów na piętrze dotyczyła tylko prostokątnego salonu, z którego wydzielono trzy małe pokoiki sypialne. Obok przebudowanej klatki schodowej zamontowano windę do transportu posiłków z kuchni w podpiwniczeniu na parter i piętro pałacu. W tym też czasie wymieniono od strony ogrodu drewniany taras na murowany z granitu. Przebudowano również schody przed portykiem od strony zachodniej. Bryły zewnętrznej nie ruszano. Tak odnowiony i zmodernizowany pałac stał się siedzibą Stanisława Rużyczki de Rosenwerth, inicjatora i udziałowca Podlaskiej Fabryki Samolotów w Białej Podlaskiej. Był on nie mniej barwną postacią niż Andrzej Serwiński niegdysiejszy właściciel Cieleśnicy. Według życiorysu opracowanego przez Tomasza Demidowicza, Stanisław Rosenwenh (1885-1955) urodził się 2 II 1885 r. w Cieleśnicy.w ówczesnym powiecie konstantynowskim, w rodzinie barona Henryka Rużyczki de Rosenwerth i Marii z Serwińskich. Wykształcenie na poziomie szkoły średniej pobierał w gimnazjum w Białej Podlaskiej, Wyrzucony za udział w strajku szkolnym i za manifestowanie polskości, kontynuował naukę w Belgii. Studia wyższe z zakresu rolnictwa i ekonomii ukończył w Niemczech. Na Uniwersytecie w Halle uzyskał dyplom inżynieria następnie doktora. Po powrocie do Polski ożenił się z Julią Świętopełk Mirską, siostrą Kazimierza Świętopełk Mirskiego, właściciela majątku w Worońcu. W końcu 1918 roku objął majtek rodowy w Cieleśnicy jednak jego prawnym właścicielem został dopiero w 1919 r. Wówczas został członkiem władz samorządowych powiatu konstantynowskiego. Podczas wojny polsko-sowieckiej 1919-1920 służył jako oficer jednego z pułków ułanów. W latach 1920-1921 wspierał finansowo powstanie śląskie.

Z początkiem lat dwudziestych wystąpił z inicjatywą budowy kolei wąskotorowej z Białej Podlaskiej do Janowa i Cieleśnicy, która była gotowa już w 1923 roku. Był jednym z głównych akcjonariuszy Spółki Akcyjnej Hurtownia Podlaska, a następnie Polskiego Syndykatu Rolniczego w Białej Podlaskiej.

W 1923 r. wspólnie z prof. inż. Czesławem Witoszynskim, prof. inż. Antonim Ponikowskim i inż. Witoldem Rumbowiczem zawiązał Spółkę Akcyjną pod nazwą Podlaska Wytwórnia Samolotów, dając początek powstaniu w Białej Podlaskiej ważnego ośrodka przemysłu lotniczego i sportów lotniczych w II Rzeczpospolitej.

W lalach trzydziestych po przejęciu PWS przez państwo, rozwinął działalność inwestycyjną w swoim majątku w Cieleśnicy budując stawy i gorzelnię, w której wytwarzano słynne w Polsce wódki gatunkowe: miętówkę i anyżówkę. Zasiadał w radach nadzorczych Banku Spółdzielczo-Gospodarczego, Spółdzielni i Rolniczo-Handlowej w Białej Podlaskiej. Był człowiekiem o wielu pasjach sportowych, jako myśliwy, automobilista oraz mistrzem Polski w strzelaniu do rzutków.

W latach niemieckiej okupacji okresu II wojny światowej wspierał materialnie Związek Walki Zbrojnej przekształcony później w Armię Krajową. Opiekował się rodzinami żołnierzy 34 Pułku Piechoty i 9 Pułku Artylerii Lekkiej w Białej Podlaskiej. W Cieleśnicy znajdował się sztab Wojskowej Służby Ochrony Powstania Armii Krajowej. Jej komendantem był por. rez. Feliks Zaręba, na co dzień jako administrator majątku. W 1944 r. po reformie rolnej, rodzina Rosenwerthów została wypędzona z Cieleśnicy a majątek upaństwowiony. Stanisław Rosenwerth w 1947 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, osadzony w areszcie we Wronkach i niesłusznie osądzony na 10 lat więzienia. Zwolniony warunkowo ze względu na zły stan zdrowia w połowie 1954 r.zmarł w Warszawie 26X11 1955 r. Pochowany został w grobie rodzinnym na Powązkach. W 1960 r. został zrehabilitowany.

Dalsze losy rodziny Rosenwerthów są następujące: Małżonka Julia zmarła w 1981 roku w Republice Południowej Afryki i pochowana została obok męża w grobie rodzinnym na Powązkach. Miał czterech synów. Najstarszy z nich Andrzej zmarł jeszcze w okresie Polski międzywojennej. Drugi syn Jerzy jako oficer Wojska Polskiego walczył z Niemcami we wrześniu 1939 r. Wzięty do niewoli przebywał w obozach jenieckich aż do zakończenia wojny. W 1948 r. ożenił się z Krystyną Eydziatowicz, uczestniczką Powstania Warszawskiego, żołnierzem Armii Krajowej, która po upadku powstania znalazła się w obozie jeńców na terenie Niemiec.

Młodszy syn Henryk, brat Jerzego przez czas okupacji niemieckiej, przebywał na przemian w Warszawie bądź w Cieleśnicy. Brał udział w Powstaniu warszawskim. Najmłodszy syn Włodzimierz lata okupacji niemieckiej spędził w Holandii. Po zakończeniu wojny Jerzy i Włodzimierz osiedlił się w Republice Południowej Afryki, gdzie założyli wytwórnię win i wódek gatunkowych na recepturze podobnych wyrobów jakie produkowane były przed wojną w Cieleśnicy. Po śmierci ojca zabrali matkę do siebie. W 1993 r. Jerzy po raz trzeci odwiedził Polskę, dobra swojego ojca w Cieleśnicy. Przebywając tam jeszcze w 1985 r. zaproponował ówczesnemu dyrektorowi PGR kupno całego zakładu rolnego. Wyciągnął nawet książeczkę czekową, ale do transakcji z przyczyn politycznych wówczas nie doszło. Po przełomie politycznym w 1989 r. wszystkie PGR-y postawione zostały w stan upadłości. Gorzelnię oraz część: zabudowań gospodarczych przejęła bliżej nieokreślona spółka, zaś pałac pozostał do dyspozycji Skarbu Państwa, który w późniejszym czasie sprzedał go państwu Szotom. Po ich śmierci paląc w raz z otaczającym parkiem zakupiła Pani Barbara Chwesiuk właścicielka firmy odzieżowej Bialkom w Białej Podlaskiej. Zamierza przeprowadzić niedokończoną renowacje pajacu, zadbać o zieleń, oraz urządzić tam ośrodek konferencyjno-wypoczynkowy.

Osobiście cieszę się, że pałac wygląda tak ładnie i jest dobrze prowadzony, ale bardzo mi żal byłych właścicieli majatku, których historia tak srogo potraktowała.